საბჭოთა ეპოქაში აფხაზეთის ისტორია კომპლექსურია, რევოლუციის, ძალაუფლების ბრძოლების, კულტურული აღორძინების და მდუღარე ეთნიკური დაძაბულობის ძაფებით ნაქსოვი გობელენი. ეს არის პერიოდი, რომელიც აღინიშნა ხანმოკლე ავტონომიით, სასტიკი რეპრესიებით და, საბოლოო ჯამში, თვითგამორკვევისთვის ბრძოლით, რომელიც გრძელდება დღემდე.
ქარიშხლიანი დასაწყისი: ორაზროვანი ავტონომია (1921-1931)
მიუხედავად თავდაუსხმელობის შეთანხმებისა, წითელი არმია 1921 წლის თებერვალში შემოვიდა საქართველოში. აფხაზეთი, თავისი პრობოლშევიკური ელემენტებით, საბჭოთა ჯარების სწრაფი აღების მოწმე გახდა. ამ პერიოდში სოხუმში დაარსდა აფხაზეთის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა (აფხაზეთის სსრ). თუმცა, ეს ერთი შეხედვით დამოუკიდებელი სტატუსი ხანმოკლე იყო. 1921 წლის დეკემბერში საქართველოსთან დაიდო „საკავშირო ხელშეკრულება“, რომლითაც აფხაზეთის ზოგიერთი სუვერენული უფლებამოსილება გადაეცა საქართველოს სსრ-ს. ეს გაურკვევლობა ხანგრძლივ ჩრდილს აყენებს აფხაზეთის მომავალს და ქმნის ვითარებას, როდესაც ის იყო როგორც საკავშირო რესპუბლიკა, ასევე საქართველოსთან მიბმული. დაბნეულობა გაგრძელდა მას შემდეგ, რაც აფხაზეთი საქართველოსთან ერთად შევიდა ამიერკავკასიის სფსრ-ში და მოგვიანებით შეუერთდა სსრკ-ს.
1925 წლის აფხაზეთის სსრ-ის კონსტიტუციამ დაამტკიცა ეს ორაზროვანი სტატუსი, აღიარა იგი როგორც საკავშირო რესპუბლიკა თავისი ეროვნული სიმბოლოებით და ეროვნული არმიითაც კი - უფლება, როგორც წესი, დაცულია სრული რესპუბლიკებისთვის. თუმცა, თვითმმართველობის ეს ელვარება 1931 წელს დაიმსხვრა. 1924 წლის საბჭოთა კონსტიტუციის პუნქტი, რომელიც არ იყო რატიფიცირებული 1931 წლამდე, აფხაზეთს ასახელებდა ავტონომიურ საბჭოთა სოციალისტურ რესპუბლიკად (ასსრ) საქართველოს შემადგენლობაში. ამ ნაბიჯმა ფაქტობრივად შეამცირა აფხაზეთის სტატუსი და მტკიცედ მოაქცია ის საქართველოს კონტროლის ქვეშ.
სტალინური წმენდები და დემოგრაფიული ცვლილებები (1931-1953)
აფხაზი ხალხი დიდწილად მიღმა დარჩა 1924 წლის აგვისტოს აჯანყებაში, საქართველოს მცდელობა, წინააღმდეგობა გაეწია საბჭოთა მმართველობისთვის. თუმცა, სტალინის ეპოქა არ იყო კეთილი აფხაზეთის მიმართ. ლავრენტი ბერიამ, აფხაზური წარმოშობის ძლევამოსილმა ფიგურამ კომუნისტურ პარტიაში, გასცა ბრძანება წმენდების გატარების მიზნით აფხაზი ინტელიგენციისა და პარტიის წარმომადგენლების წინააღმდეგ, რომლებიც წინააღმდეგობას უწევდნენ იძულებით კოლექტივიზაციას. აფხაზური პარტიის ლიდერის ლაკობას საეჭვო გარდაცვალებამ თბილისში ბერიაში ვიზიტის შემდეგ გააძლიერა ჭორები აფხაზურ ელიტაში მოწამვლისა და წმენდის შესახებ.
სტალინის ეკონომიკურმა პოლიტიკამ მნიშვნელოვანი დემოგრაფიული ცვლილებებიც მოიტანა. განსახლების პროგრამებმა აფხაზეთში შემოიყვანა რუსები, სომხები და ბერძნები სოფლის მეურნეობის სექტორის გასაძლიერებლად. ამ ნაკადმა შეცვალა რეგიონის ეთნიკური შემადგენლობა, 1930-იანი წლებისთვის ქართველები გახდნენ მოსახლეობის უმრავლესობა. ეს დემოგრაფიული ცვლილება ხანგრძლივ გავლენას მოახდენს აფხაზეთის მომავალზე.
ორპირიანი ხმალი: კულტურული აღორძინება და ეთნიკური უთანხმოება (1953-1991)
1953 წელს ბერიას ძალაუფლებიდან დაცემამ ცვლილება გამოიწვია. აფხაზებს მეტი როლი ენიჭებოდათ ასსრ-ის მართვაში. საბჭოთა ხელისუფლება ხელს უწყობდა აფხაზური კულტურის განვითარებას, კირილიცაზე დაფუძნებული აფხაზური დამწერლობის შექმნას, აფხაზური სკოლების დაარსებას და ადმინისტრაციაში აფხაზური ენის პოპულარიზაციას. პოზიტიური მოქმედების პოლიტიკამ უზრუნველყო აფხაზების უფრო მაღალი წილი სამთავრობო თანამდებობებზე, ვიდრე მათი მოსახლეობის წილი გარანტირებული იყო.
მიუხედავად იმისა, რომ ეს აძლიერებდა აფხაზებს, ამან ასევე გამოიწვია უკმაყოფილება ქართველ უმრავლესობაში, რომელიც გრძნობდა დისკრიმინაციას. საბჭოთა კავშირის ამ „გათიშე და იბატონე“ ტაქტიკამ დათესა ეთნიკური უთანხმოების თესლი აფხაზეთში. აფხაზები თვლიდნენ, რომ ისინი იყვნენ ცალკეული ეროვნება, რომლებიც იმსახურებდნენ ავტონომიას, ხოლო ქართველები აფხაზეთს განიხილავდნენ, როგორც მათი ისტორიული ტერიტორიის განუყოფელ ნაწილად. ეს მდუღარე დაძაბულობა მომავალ წლებში იფეთქებდა.
ავტონომიისა და ეკონომიკური ბუმის ძიება (1978-1991 წწ.)
მომდევნო ათწლეულებში მზარდი აფხაზური ნაციონალიზმი იყო. აღსანიშნავია, რომ 1978 წელს აფხაზმა ნაციონალისტებმა მოსკოვს შუამდგომლობით მიმართეს სსრ საქართველოდან რუსეთის სფსრ-ში გადაცემის შესახებ. სეცესიის ეს მცდელობა, რომელიც გამოწვეული იყო ქართული მცდელობით, აეყვანათ მათი ენა საქართველოს სსრ-ში ოფიციალურ სტატუსამდე, ჩავარდა.
თუმცა მოსკოვმა და თბილისმა ეკონომიკური და კულტურული დათმობებით უპასუხეს. მნიშვნელოვანი თანხები გამოიყო აფხაზეთში ინფრასტრუქტურის განვითარებისთვის, რასაც მოჰყვა აფხაზეთის სახელმწიფო უნივერსიტეტის, სახელმწიფო ფოლკლორული ანსამბლის და აფხაზურენოვანი ტელევიზიის დაარსება.
ამ დათმობებმა, აფხაზეთის ხელსაყრელ კლიმატთან და შავ ზღვაზე მდებარეობასთან ერთად, ის აყვავებულ ტურისტულ ადგილად აქცია, რითაც მას მეტსახელად „საბჭოთა რივიერა“ უწოდეს. მიუხედავად იმისა, რომ დაძაბულობა გრძელდებოდა, ამ პერიოდში აფხაზეთი შედარებით კეთილდღეობით სარგებლობდა.
საბჭოთა კავშირის დაცემა დაამსხვრევს ამ მყიფე მშვიდობას და აფხაზეთს ახალ, მღელვარე გზაზე გადაიყვანს. შემდეგი სექციები განიხილავს პოსტსაბჭოთა პერიოდს, ძალადობრივ კონფლიქტს საქართველოსთან,
