ეთნიკური უთანხმოება აფხაზეთში გამწვავდა, როდესაც 1989 წლის 18 მარტს აფხაზმა ნაციონალისტებმა, რომლებიც საქართველოს დამოუკიდებლობისთვის მზარდ აქტიურ მოძრაობას „ტიტულოვანი უმცირესობის“ პოლიტიკური პრივილეგიების საფრთხედ მიიჩნევდნენ, ხელი მოაწერეს პეტიციას ცენტრალურ საბჭოთა მთავრობას. აფხაზეთში, ლიხნიში გამართულ მასობრივ შეკრებაზე საქართველოდან გამოყოფის უფლების მოთხოვნით.
ამ ნაბიჯმა გამოიწვია ქართული საზოგადოების მასობრივი პროტესტი, რომელიც შეადგენდა აფხაზეთის ასსრ მოსახლეობის უდიდეს ჯგუფს (45,71 TP3T) და მტკიცედ ეწინააღმდეგებოდა მათი კავშირების შემცირებას საქართველოს რესპუბლიკასთან, რომელსაც კონკურენტი ჰყავს. დემონსტრაციები აფხაზეთში და საქართველოს შიგნით. საპროტესტო აქციებმა კულმინაციას მიაღწია საქართველოს დედაქალაქ თბილისში და გადაიზარდა მთავარ ანტისაბჭოთა და დამოუკიდებლობის მომხრე აქციაში 1989 წლის 9 აპრილს, რომელიც ძალადობრივად დაარბიეს საბჭოთა შინაგან საქმეთა სამინისტროს ჯარებმა, დაიღუპა ოცი, ძირითადად ახალგაზრდა ქალი და დაშავდა ასობით ადამიანი. დემონსტრანტები. მეორე დღეს საქართველოს ცენტრალური კომიტეტის პლენუმზე კომუნისტური პარტიის პირველმა მდივანმა ჯუმბერ პატიაშვილმა თანამდებობა დატოვა და მისი ადგილი საქართველოს კგბ-ს ყოფილმა თავმჯდომარემ გივი გუმბარიძემ დაიკავა. 9 აპრილის ტრაგედიამ საქართველოში საბჭოთა რეჟიმს სანდოობის უკანასკნელი ნაკვთები წაართვა და ბევრი ქართველი საბჭოთა კავშირის რადიკალურ ოპოზიციაში აიძულა. იმავდროულად, აფხაზები ძირითადად ერთგული რჩებოდნენ საბჭოთა ხელისუფლების მიმართ, ნაწილობრივ ქართული მოძრაობის ანტაგონიზაციისთვის და ნაწილობრივ მოსკოვის სიმპათიის მოსაპოვებლად მათი საქმის მიმართ.
სოხუმის სახელმწიფო უნივერსიტეტში დაგეგმილ გამოცდებამდე რამდენიმე დღით ადრე, რამდენიმე ათასმა აფხაზმა ნაციონალისტმა სოხუმში მასობრივი ანტიქართული აქცია მოაწყო. 1989 წლის 12 ივლისს ულტრანაციონალისტურმა ორგანიზაცია Aydgylara-ს აქტივისტებმა მიიყვანა დემონსტრანტები, შეიარაღებული ჯგუფების ჩათვლით, თავდასხმაში ადგილობრივი ქართულენოვანი გაზეთის შენობაზე და აიძულეს მისი ჩამოგდება. მალე სკოლის შენობაც, სადაც ქართული უნივერსიტეტის განთავსება იყო მოსალოდნელი, ბრბოს ალყა მოედო. ადგილობრივმა პოლიციის თანამშრომლებმა უგულებელყვეს ალყაში მოქცეული შენობიდან სასოწარკვეთილი თანამშრომლების ზარები და 15 ივლისს ადრე, უნივერსიტეტს ქართველი ეროვნების პოლიციელები აფხაზი ოფიცრებით ჩაანაცვლეს. იმავე დღეს, თბილისიდან სოხუმში წესრიგის აღდგენის მიზნით გაგზავნილი პოლიციის მცირე ნაწილი აფხაზურმა მილიციამ ადგილობრივი პოლიციის ყოველგვარი დაბრკოლების გარეშე განიარაღდა. ამასობაში ქართველები კონტრ-მიტინგზე შეიკრიბნენ, რათა აფხაზებმა არ შეუშალონ უნივერსიტეტი.
რუსეთის ხელისუფლების წარმომადგენლებმა და სპეცსამსახურებმა შეიმუშავეს პროვოკაციების სერია, რომელიც სწრაფად გადაიქცევა ღია ეთნიკურ ომში და საბოლოოდ აფხაზეთის ომში. რუსთაველის პარკში ქართველთა აქციაზე შეიარაღებულმა აფხაზთა ჯგუფმა ცეცხლი გაუხსნა. 16 ივლისის ბოლოს, ხუთი ათასი აფხაზი ულტრანაციონალისტი, რომელთაგან ბევრი შეიარაღებული იყო, შენობაში შევარდა. საქართველოს საგამოცდო კომისიის რამდენიმე წევრი სცემეს, სკოლა გაძარცვეს.
ამან გამოიწვია მოვლენების ჯაჭვი, რამაც გამოიწვია დამატებითი მსხვერპლი და ნგრევა, რადგან ორივე მხარე შეიარაღებულ ბრძოლაში ჩაერთო მომდევნო რამდენიმე დღის განმავლობაში. იმ საღამოს აფხაზებმა და ქართველებმა დაიწყეს მობილიზება მთელ აფხაზეთსა და დასავლეთ საქართველოში. კოდორის სვანები, ეთნიკურად ქართველი ქვეჯგუფი ჩრდილო-აღმოსავლეთ აფხაზეთიდან და აფხაზები ქალაქ ტყვარჩელიდან ერთმანეთს დაუპირისპირდნენ სროლის დროს, რომელიც გაგრძელდა მთელი ღამე და წყვეტილი რამდენიმე დღის შემდეგ. ამასობაში 30 000 ქართველმა დასავლეთ საქართველოდან, განსაკუთრებით მეგრელიდან და სამხრეთ აფხაზეთის, ძირითადად, ქართული გალის რაიონიდან, დაიწყო ლაშქრობა სოხუმისკენ, საბჭოთა პერიოდის გამოჩენილი დისიდენტის მერაბ კოსტავას ხელმძღვანელობით. ხელისუფლებამ იტყობინება, რომ აფხაზური ბრბო თავს დაესხა პოლიციის პუნქტებს იარაღზე წვდომისთვის, მაგრამ მტკიცებულებები ცხადყოფს, რომ ოფიციალური თანაგრძნობა ხელს უშლიდა ადგილობრივ სამართალდამცავ ორგანოებს წინააღმდეგობის გაწევაში „თავდამსხმელებისთვის“. მეტიც, ოჩამჩირის ადგილობრივმა პროკურორმა აფხაზური სანადირო იარაღის დაბრუნება გასცა.
ივლისის მოვლენებმა აფხაზეთში დაიღუპა სულ მცირე თვრამეტი და დაშავდა 448, მათგან, ოფიციალური მონაცემებით, 302 ქართველი იყო. ქართველები ეჭვობდნენ, რომ მათ უნივერსიტეტზე თავდასხმა განზრახ მოაწყეს აფხაზმა ნაციონალისტებმა და რუსმა სპეცსამსახურებმა, რათა პროვოცირება მოეხდინათ ფართომასშტაბიანი ძალადობის პროვოცირების მიზნით, რაც მოსკოვს რეგიონში საომარი მდგომარეობის გამოცხადებისკენ უბიძგებდა, რითაც თბილისის მთავრობას ყოველგვარი კონტროლი ჩამოერთვა. აფხაზეთის ავტონომიურ სტრუქტურებზე. ამავდროულად, საბჭოთა ხელისუფლება ღიად მანიპულირებდა ეთნიკური საკითხებით, რათა შეეზღუდა საქართველოს სხვაგვარად შეუქცევადი დამოუკიდებლობის მოძრაობა.
1990 წელს ქართულ-აფხაზური ანტაგონიზმი ძირითადად გადავიდა საკანონმდებლო ორგანოებში და ქუჩის ჩხუბი და ძალადობრივი დემონსტრაციები შეიცვალა „კანონთა ომით“. მას შემდეგ, რაც საქართველომ, 1990 წლის აგვისტოში, გამოაცხადა, რომ ქართული ენა ერთადერთ ენად საუბრობენ საქართველოს უზენაეს საბჭოში (პარლამენტში), აფხაზეთის უმაღლესმა საბჭომ, ქართული დელეგაციის არყოფნის შემთხვევაში, 25 აგვისტოს მიიღო ბრძანებულება „სახელმწიფო სუვერენიტეტის შესახებ“. აფხაზეთის სსრ“, გადაწყვეტილება, რომელსაც ქართველები აცხადებდნენ, რომ პროცედურების დარღვევის შედეგი იყო, მიღებული კვორუმის არარსებობის შემთხვევაში. მეორე დღეს საქართველოს პარლამენტმა ეს გადაწყვეტილება გააუქმა. 1990 წლის 31 აგვისტოს შეიკრიბნენ აფხაზეთის უზენაესი საბჭოს ქართველი დეპუტატები და რიგგარეშე სხდომაზე გააუქმეს აფხაზი კოლეგების მიერ მიღებული ყველა აქტი და გამოაცხადეს ისინი აფხაზეთის ასსრ და საქართველოს სსრ კონსტიტუციების საწინააღმდეგოდ. პოლიტიკური დავების ფონზე, აფხაზი ლიდერები განაგრძობდნენ მოკავშირეების ძებნას. მათი ინიციატივით 1990 წლის ოქტომბერში სოხუმში მოიწვიეს კავკასიის ხალხთა მეორე კონგრესი, რომელიც შედგებოდა რუსეთის ჩრდილოეთ კავკასიის რესპუბლიკების წარმომადგენლებისაგან.
1990 წლის 28 ოქტომბერს საქართველოს სსრ-ში გაიმართა პირველი მრავალპარტიული არჩევნები, რომელმაც ხელისუფლებაში მოიყვანა პოლიტიკური პარტიების ბლოკი „მრგვალი მაგიდა – თავისუფალი საქართველო“, რომელსაც ხელმძღვანელობდა საბჭოთა დროინდელი დისიდენტი ზვიად გამსახურდია. 1990 წლის დეკემბერში აფხაზეთის უზენაესმა საბჭომ აირჩია ახალი თავმჯდომარე, ვლადისლავ არძინბა, რომელიც ხელმძღვანელობდა აფხაზეთის საკანონმდებლო ორგანოს არაქართულ ნაწილს, რათა მიეღო მთელი რიგი აქტები, რამაც კიდევ უფრო გააღრმავა განხეთქილება აფხაზ და ქართველ კანონმდებლებს შორის.
ამასობაში საქართველომ განაგრძო მოძრაობა დამოუკიდებლობისაკენ და ბოიკოტი გამოუცხადა 1991 წლის 17 მარტის საკავშირო რეფერენდუმს საბჭოთა კავშირის განახლების შესახებ მიხეილ გორბაჩოვის მიერ შემოთავაზებული. თუმცა, აფხაზეთის არაქართველმა მოსახლეობამ მონაწილეობა მიიღო რეფერენდუმში და აბსოლუტური უმრავლესობით მხარი დაუჭირა კავშირის შენარჩუნებას. გარდა ამისა, ეთნიკური აფხაზების უმრავლესობამ უარი თქვა მონაწილეობაზე საქართველოს დამოუკიდებლობის შესახებ 31 მარტის რეფერენდუმში, რომელსაც მხარი დაუჭირა საქართველოს მოსახლეობის დიდმა უმრავლესობამ. დამოუკიდებლობა გამოცხადდა 1991 წლის 9 აპრილს, ხოლო გამსახურდია პრეზიდენტად 26 მაისს აირჩიეს ხმების 86 პროცენტზე მეტით. აფხაზეთში უზენაესი საბჭო და ყველა ძირითადი საჯარო დაწესებულება პარალიზებული გახდა ეთნიკური ხაზის გასწვრივ ორი ბლოკის დაყოფის გამო. თუმცა, საქართველოს საზრუნავი სამხრეთ ოსეთში, ყოფილ ავტონომიურ ოლქში ქვეყნის ჩრდილო-აღმოსავლეთში, სადაც სეპარატისტული მოძრაობა უკვე ომში გადაიზარდა და აფხაზები შიშობენ, რომ გამსახურდიას მთავრობა გამოიყენებდა სამხედროებს აფხაზეთზე კონტროლის გასაძლიერებლად, აიძულა ორივე. მხარეები იმუშავებენ აფხაზეთის ავტონომიური სტრუქტურების რეფორმის შესახებ შეთანხმების მისაღწევად. 1991 წლის 9 ივლისს აფხაზეთმა მიიღო ახალი საარჩევნო კანონი ქართველი ექსპერტის, პროფესორ ლევან ალექსიძის მიერ შემოთავაზებული კონცეფციის საფუძველზე. ახალი სქემის მიხედვით, ეთნიკურ აფხაზებს მიენიჭათ ფართო წარმომადგენლობა აფხაზეთის უმაღლეს საბჭოში, 28 მანდატით; ქართველებმა მიიღეს 26, ხოლო სხვა ეთნიკურმა ჯგუფებმა 11. კანონმდებლობის მისაღებად საჭირო იყო უმრავლესობის ორი მესამედი, რითაც გარანტირებული იქნებოდა როგორც აფხაზური, ისე ქართული ფრაქციების ვეტოს უფლება საკვანძო გადაწყვეტილებებზე. თერთმეტ „სხვას“ შეეძლო ერჩივნა ან ქართველების მხარეზე ან აფხაზების მხარეზე. უმაღლესი საბჭოს თავმჯდომარე უნდა ყოფილიყო ეთნიკური აფხაზი, ორი დეპუტატით, ერთი ქართული დელეგაციის, მეორე კი სხვა ეთნიკური ფრაქციის წარმომადგენელი. უმაღლესი საბჭოს თავმჯდომარედ ხელახლა აირჩიეს ვლადისლავ არძინბა.
თუმცა, ამ კომპრომისულმა გადაწყვეტამ ვერ მოაგვარა კონფლიქტი აფხაზეთის ორ მთავარ თემს შორის და აფხაზეთის ლიდერები სულ უფრო მეტად ჩაერთვნენ კავკასიის მთიელ ხალხთა კონფედერაციაში, პოლიტიკურ ორგანიზაციაში, რომელიც შეცვალა კავკასიის ხალხთა კონგრესი. კონფედერაციამ 1991 წლის 10 ნოემბერს სოხუმში მე-3 ყრილობაზე მიიღო აფხაზეთი წევრად და მოგვიანებით დააარსა საკუთარი სამხედრო ძალები.
