თამარ მეფის მეფობამ (1184-1213 წწ.) საქართველოს ძლიერების მწვერვალი აღინიშნა. მისმა ძლიერმა არმიებმა გაანადგურეს თურქეთის შემოსევები და წამოიწყეს ამბიციური ლაშქრობები, გააფართოვეს ქართული გავლენა მთელ რეგიონში. მიუხედავად იმისა, რომ თავად აფხაზეთი უშუალოდ არ იყო ჩართული საქართველოს გვირგვინის მიწებში, ის ჩახლართული იყო ამ ოქროს ხანის პოლიტიკურ მიმდინარეობებში.
პროტექტორატი ძლიერი მეზობლის ქვეშ
თამარ მეფის სამხედრო ოსტატობამ უზრუნველყო კონტროლი ტერიტორიის უზარმაზარ ნაწილზე, მათ შორის სამხრეთ სომხეთის დიდ ნაწილზე. ეს დაპყრობილი მიწები სულაც არ იყო ანექსირებული, არამედ გახდა ქართული პროტექტორატები, რომლებსაც მართავდნენ ადგილობრივი თურქი ემირები და სულთნები ქართული ზედამხედველობით. აფხაზეთი, თავისი სტრატეგიული მდებარეობით შავ ზღვაზე, სავარაუდოდ, მსგავს მდგომარეობაში აღმოჩნდა - არა უშუალოდ საქართველოს მართავენ, მაგრამ უდავოა მისი ძლიერი მეზობლის გავლენის ქვეშ.
1204 წელს ბიზანტიის იმპერიის დროებითმა დაშლამ უნიკალური შესაძლებლობა მისცა. ტრადიციული აღმოსავლური ქრისტიანული ძალაუფლების ვაკუუმით, საქართველო გაჩნდა რეგიონში დომინანტურ ქრისტიანულ სახელმწიფოდ. ამ ახალმა გავლენმა თამარ მეფეს საშუალება მისცა გაფართოვებულიყო დასავლეთით ყოფილ ბიზანტიურ ტერიტორიებზე, 1205 წელს დააარსა ტრაპიზონის იმპერია. საინტერესოა, რომ ეს ახლად ჩამოყალიბებული იმპერია, რომელსაც მისი ნათესავი ალექსი კომნენოსი მართავდა, რჩებოდა საქართველოს დამოკიდებულებად ორ საუკუნეზე მეტი ხნის განმავლობაში, რაც კიდევ უფრო აძლიერებდა საქართველოს რეგიონალურ გავლენას. .
თამარ მეფის მემკვიდრეობა და შერვაშიძის აღზევება
თამარ მეფის მეფობამ აფხაზეთს განუმეორებელი მემკვიდრეობა დაუტოვა. ქართულ მატიანეებში ჩაწერილია მისი ბატონობის მინიჭება აფხაზეთის ნაწილზე შერვაშიძეებზე, კეთილშობილ ქართულ ოჯახზე, რომელიც, სავარაუდოდ, დაკავშირებული იყო აზერბაიჯანის შირვანშაჰებთან. ამით აღინიშნა ამ დინასტიის აღზევება აფხაზეთში, დომინირება, რომელიც გაგრძელდებოდა მე-19 საუკუნეში რუსეთის ანექსიამდე.
შედარებითი მშვიდობის პერიოდი
მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოს ოქროს ხანა საბოლოოდ დასრულდა მონღოლთა და ტიმურიდების დამანგრეველი შემოსევებით, აფხაზეთი, როგორც ჩანს, გარკვეულწილად გადარჩა. ამ შედარებითი სიმშვიდე საშუალებას აძლევდა რეგიონს შეენარჩუნებინა გარკვეული სტაბილურობა იმ არეულობებთან შედარებით, რომელიც მოიცავს დანარჩენ საქართველოს. თუმცა, ამ მშვიდობას ფასი დაუჯდა.
ფრაგმენტაცია და კონფლიქტი
მე-15 საუკუნის ბოლოს მოწმე იყო ოდესღაც ძლევამოსილი ქართული სამეფოს დაქუცმაცება უფრო მცირე, დამოუკიდებელ ან ნახევრად დამოუკიდებელ ერთეულებად. ერთ-ერთ ასეთ სამთავროდ გაჩნდა აფხაზეთი. თუმცა, ეს ახლად აღმოჩენილი დამოუკიდებლობა არ იყო გამოწვევების გარეშე. აფხაზი თავადები მეზობელ მეგრელ დიდებულებთან, მათ ნომინალურ სუზერეინებთან გამუდმებულ კონფლიქტებში ჩაებნენ. ამ შეტაკებებმა გამოიწვია საზღვრის მუდმივი რყევები, რაც ხაზს უსვამს რეგიონის მშფოთვარე პოლიტიკურ ლანდშაფტს.
ეტაპობრივი გაფართოება
მიუხედავად მიმდინარე კონფლიქტებისა, აფხაზთა თავადაზნაურობამ თანდათან მოიპოვა უპირატესობა. საუკუნეების განმავლობაში მათ მოახერხეს ტერიტორიის გაფართოება ჩრდილოეთით, საბოლოოდ მიაღწიეს მდინარე ენგურს, რომელიც დღეს რეგიონის სამხრეთ საზღვარად რჩება. თუმცა, ეს გაფართოება მოხდა დაქუცმაცებული საქართველოს უფრო ფართო კონტექსტში, რომელიც შორს იყო თამარ მეფის ეპოქის ერთიანი და ძლიერი სამეფოსგან.
აფხაზეთის ისტორია საქართველოს ოქროს ხანაში ერთ-ერთი რთული პოლიტიკური დინამიკაა, რომელიც სარგებლობს და დაჩრდილებულია მისი ძლიერი მეზობლისგან. ეს არის პერიოდი, რომელმაც საფუძველი ჩაუყარა რეგიონის მომავალ ტრაექტორიას, რომელიც გამოირჩეოდა როგორც შიდა ბრძოლებით, ასევე ადგილობრივი დინასტიის აღზევებით, რომელიც თავის კვალს დატოვებდა აფხაზეთის ისტორიაში.
