1917 წელი გარდამტეხი იყო არა მხოლოდ რუსეთისთვის, არამედ მთელი კავკასიის რეგიონისთვის. ბოლშევიკურმა რევოლუციამ შოკი გამოიწვია დამკვიდრებულ წესრიგში და აფხაზეთი აღმოჩნდა კონკურენტი იდეოლოგიებისა და ამბიციების მორევში.
ფრაქციების აურზაური:
რუსეთის იმპერიის დაშლის შემდეგ, სამხრეთ კავკასიის მთავარი ეროვნული ძალები - სომხეთი, აზერბაიჯანი და საქართველო - ცდილობდნენ შეექმნათ მყიფე ფედერაციული სტრუქტურები სტაბილურობის შესანარჩუნებლად. აფხაზეთში ადგილობრივმა ლიდერებმა 1917 წლის 8 ნოემბერს დაამყარეს საკუთარი პასუხი - აფხაზეთის სახალხო საბჭო (APC). თუმცა, აფხაზეთი სწრაფად ჩავარდა ქაოტურ ბრძოლის ველში, სადაც ჩნდება კონკურენტი ხედვები.
- ჩრდილოეთ კავკასიის მიმზიდველობა: ზოგიერთ აფხაზურ ჯგუფს ჰქონდა მისწრაფება შეერთებოდა ჩრდილოეთ კავკასიის ხანმოკლე მთიან რესპუბლიკას, პრობოლშევიკურ ერთეულს. ეს ვარიანტი პოტენციურ ავტონომიას სთავაზობდა უფრო დიდ მუსულმანურ ჩარჩოებში.
- ბოლშევიზმი და აგრარული არეულობა: ამის შესაძლებლობა იხილა ნესტორ ლაკობამ, იოსებ სტალინის ახლო თანამოაზრემ. აფხაზეთის გლეხობაში გავრცელებული აგრარული უკმაყოფილების კაპიტალიზებით, მან გააერთიანა პრობოლშევიკური ძალები და დააარსა ბოლშევიკური კომუნა სოხუმში 1918 წლის აპრილში. ამ რევოლუციურ გლეხთა მილიციებს, რომლებიც ცნობილია როგორც კიარაზები, მცირე ხნით ძალაუფლებას იკავებდნენ.
- საქართველო და მენშევიკები: ახლად ჩამოყალიბებული ამიერკავკასიის დემოკრატიული ფედერაციული რესპუბლიკა, თუმცა აფხაზეთს თავისი ტერიტორიის ნაწილად თვლიდა. მან საქართველოს ეროვნული გვარდია გაგზავნა ბოლშევიკური კომუნის განდევნის მიზნით 1918 წლის მაისში. საქართველო, მენშევიკური პარტიის მეთაურობით, ემხრობოდა უფრო ზომიერ სოციალისტურ გზას და ეჭვის თვალით უყურებდა აფხაზეთის ბოლშევიკურ მიდრეკილებებს.
- ოსმალეთის სიზმრები და აფხაზი დიდებულები: სირთულის კიდევ ერთი ფენის დამატებით, ზოგიერთმა აფხაზმა დიდებულმა, როგორიცაა ჯ. მარღანი და ა. შერვაშიძე, დაინახა შესაძლებლობა, დაებრუნებინათ გავლენა ოსმალეთის იმპერიასთან მოკავშირეობით. მათ მხარი დაუჭირეს თურქეთის წარუმატებელ დესანტის აფხაზეთში 1918 წლის ივნისში.
მყიფე ავტონომია და მისი უკმაყოფილება:
ამ ქაოსის ფონზე, 1918 წლის ივნისში გაჩნდა რაღაც წესრიგი. ამიერკავკასიის ფედერაცია დაიშალა და საქართველოს დემოკრატიულმა რესპუბლიკამ (DRG) დამოუკიდებლობა გამოაცხადა. აფხაზეთის დამშვიდების აუცილებლობის აღიარებით, DRG-მა მოლაპარაკება მოახდინა რეგიონისთვის ავტონომიის მინიჭების შესახებ შეთანხმებაზე. ამ შეთანხმებით ჩამოყალიბდა აფხაზეთის სახალხო საბჭო (APC), როგორც შიდა აფხაზეთის საქმეთა მმართველი ორგანო. თუმცა, საქართველოს ცენტრალურმა ხელისუფლებამ გარკვეული კონტროლი შეინარჩუნა აფხაზეთის საქმეთა მინისტრისა და გენერალური გუბერნატორის აპარატის მეშვეობით. საქართველოს პარლამენტში აფხაზეთის წარმომადგენლობა სამი მანდატით შემოიფარგლა.
ეს მყიფე მშვიდობა ხანმოკლე აღმოჩნდა. უშედეგო თურქული დესანტი აფხაზების კეთილშობილური მხარდაჭერით დაძაბა ურთიერთობები. საქართველომ უპასუხა აფხაზი ლიდერების დაპატიმრებით და APC-ის ძალაუფლების შეზღუდვით. ამან გამოიწვია აფხაზების უკმაყოფილება და სიმპათია ანტიბოლშევიკური თეთრი ძალების მიმართ, რომლებიც ებრძოდნენ ქართველებს ჩრდილოეთ აფხაზეთში.
შემდგომი არეულობა დაიწყო 1918 წლის ოქტომბერში, როდესაც ქართული არმიის აფხაზმა ოფიცრებმა, კომისარმა მარღანიამ და პოლკოვნიკმა ჩხოტუამ გადატრიალების მცდელობა სცადეს. გადატრიალების მარცხი დამღუპველი აღმოჩნდა აფხაზეთის ავტონომიისთვის. APC დაიშალა და აფხაზეთის ავტონომიური სტატუსი ექვსი თვით გაუქმდა.
თუმცა, ამბავი ამით არ მთავრდება. 1919 წლის მარტში აირჩიეს ახალი აფხაზეთის სახალხო საბჭო. ამ საბჭომ კიდევ ერთხელ დაადასტურა აფხაზეთის ავტონომია DRG-ის ფარგლებში. ეს სტატუსი 1921 წლის თებერვლის საქართველოს კონსტიტუციითაც კი იქნა დაფიქსირებული, საბჭოთა შეჭრამდე რამდენიმე თვით ადრე, რომელიც მკვეთრად შეცვლიდა რეგიონს.
1917 წლიდან 1921 წლამდე პერიოდი აფხაზეთში იყო უზარმაზარი პოლიტიკური აჯანყების დრო, რომელიც ასახავდა იდეოლოგიის, ეთნიკური წარმომავლობისა და რეგიონალური ძალაუფლების ბრძოლების კომპლექსურ ურთიერთკავშირს. ამ ჭურჭელმა გზა გაუკეთა აფხაზეთის მომავლის გზას, რაც საფუძველი ჩაუყარა მის საბოლოო ინკორპორაციას საბჭოთა კავშირში.
