ლაზიკის სამეფოს დაკნინების შემდეგ და ბიზანტიის იმპერიის ქოლგის ქვეშ აფხაზეთის უღრან ტყეებში დასახლებულმა აბასგებმა თავიანთი ძალაუფლებისა და გავლენის განმტკიცება დაიწყეს. მათი მზარდი სიძლიერე აისახება ტერმინ „აბასგიაში“, რომელიც უფრო დიდ ტერიტორიას მოიცავს. ამ რეგიონში განთავსებული იყო ეთნიკური წარმოშობის სხვადასხვა გობელენი, მათ შორის მეგრელური და სვანურ ენაზე მოლაპარაკე სამხრეთ კავკასიური ტომები, რომლებსაც მეთვალყურეობდნენ ბიზანტიის მიერ დანიშნული მთავრები, რომლებიც ცნობილია როგორც "არხონები" (ბერძნული) ან "ერისთავები" (ქართული). ეს ლიდერები ცხოვრობდნენ ქალაქ ანაკოპიაში და მსახურობდნენ ბიზანტიის პოლიტიკური და კულტურული გავლენის დამცველებად დასავლეთ კავკასიაში.
თუმცა, მე-8 საუკუნეში მოხდა რეგიონული ძალაუფლების დინამიკის ცვლილება. არაბებმა დაიწყეს შემოსევები ამ ტერიტორიაზე დაახლოებით 730-იან წლებში, მაგრამ ბოლომდე ვერ დაიმორჩილეს. ამ პერიოდში ქართულ მატიანეში გაჩნდა ტერმინი „აფხაზეთი“ („აფხაზთა მიწა“). ეს ტერმინი თანდათან გადაიქცა თანამედროვე სახელად „აფხაზეთი“, რომელიც გამოიყენება უმეტეს უცხო ენებში.
სხვა ქართველ მთავრებთან სტრატეგიული დინასტიური ქორწინებებისა და მოკავშირეების გზით აბასგთა დინასტიამ გააფართოვა კონტროლი. 780-იან წლებში ლეოს თაოსნობით მათ დაიპყრეს ლაზიკა/ეგრისის ტერიტორიის დიდი ნაწილი და დამკვიდრდნენ „აფხაზთა მეფეებად“. ხაზარების გადამწყვეტი დახმარებით ლეომ მოახერხა ბიზანტიელთა განდევნა და სამეფოს შემდგომი გაფართოება. საინტერესოა, რომ მან დედაქალაქი საქართველოს ქალაქ ქუთაისშიც კი გადაიტანა.
ამ სამეფოს მმართველი ოჯახის ბუნება ისტორიკოსთა შორის კამათის თემად რჩება. მიუხედავად იმისა, რომ ზოგიერთი ამტკიცებს აფხაზურ წარმომავლობას, მეცნიერთა უმეტესობა თანხმდება, რომ აფხაზი მეფეები ქართველები იყვნენ როგორც კულტურით, ასევე ენით. ეს კულტურული გავლენა აშკარაა ბიზანტიური რელიგიური გავლენის აღმოფხვრის მცდელობებში. აფხაზთა დინასტიამ ადგილობრივი ეპარქიები წარმატებით დაუქვემდებარა მცხეთის საქართველოს მართლმადიდებელ საპატრიარქოს.
თანამედროვე ისტორიკოსები ხშირად მოიხსენიებენ ამ პერიოდს, როგორც ეგრისი-აფხაზთა სამეფოს, რაც ასახავს შუა საუკუნეების ავტორთა უწყვეტობას, რომლებიც ახალ მონარქიას ეგრისის მემკვიდრედ განიხილავდნენ და ზოგჯერ ამ ტერმინებს ურთიერთშემცვლელად იყენებდნენ. სამეფოს ოქროს ხანა დადგა 850-950 წლებს შორის. ამ ეპოქაში აფხაზეთი დომინირებდა მთელ დასავლეთ საქართველოს რეგიონში და პრეტენზიასაც კი აცხადებდა საქართველოს ზოგიერთ ყველაზე აღმოსავლეთ პროვინციაზე. აღსანიშნავია, რომ ტერმინებმა „აფხაზეთი“ და „აფხაზები“ უფრო ფართო მნიშვნელობას იღებდა და გარკვეული პერიოდის განმავლობაში მოიცავდა სამეფოს მთელ მოსახლეობას ეთნიკური კუთვნილების მიუხედავად. ეს პერიოდი ასევე მოწმე იყო ძლევამოსილი ბაგრატთა დინასტიის აღზევებაზე. 989 წელს აფხაზეთის ტახტზე ავიდა ბაგრატ III, რომლის დედაც აფხაზი სამეფო ოჯახი იყო. 1008 წელს მან მამისგან მემკვიდრეობით მიიღო ქართლის სამეფო, რითაც ფაქტობრივად გააერთიანა აფხაზეთი და საქართველო ერთიან ქართულ ფეოდალურ სახელმწიფოდ.
ამ ერთიანმა სამეფომ პიკს მიაღწია თამარ მეფის (1184-1213) მეფობის დროს. საინტერესოა, რომ ამ ეპოქის ქართულ მატიანეში მოხსენიებულია ხალხი, რომელსაც აფსარებს უწოდებენ. მემატიანე თამარ მეფის ძისა და მემკვიდრე გიორგი IV-ის მეტსახელად „ლაშას“ აფსარულ ენაზეც კი განმარტავს, როგორც „განმანათლებლობას“. ზოგიერთი თანამედროვე ენათმეცნიერი ვარაუდობს კავშირს ამ აფსარულ ენასა და თანამედროვე აფხაზურ ენას შორის, რაც პოტენციურად აკავშირებს აფსარებს თანამედროვე აფხაზი ხალხის წინაპრებს. თუმცა, ამ ტომის ზუსტი ვინაობა და მდებარეობა გაურკვეველი რჩება.
ქართული მატიანეების მიხედვით თამარ მეფემ აფხაზეთის ნაწილზე ბატონობა ქართველ შერვაშიძეთა გვარს მიანიჭა. ტრადიციულად, ითვლება, რომ ეს ოჯახი შირვანშაჰების შტოა, რაც აისახება მათ დინასტიურ სახელში, რაც ქართულად ითარგმნება როგორც „შირვანეს შვილები“. ამ დინასტიის აღზევება, რომელსაც გვარის აფხაზური ფორმით ჩაჩბასაც უწოდებენ, აფხაზეთში გაგრძელდებოდა 1860-იან წლებში რუსეთის ანექსიამდე.
მიუხედავად იმისა, რომ მე-14 საუკუნეში გენუელებმა დააარსეს სავაჭრო პუნქტები აფხაზეთის სანაპიროზე, მათი ყოფნა ხანმოკლე იყო. საქართველოს დიდი ნაწილისგან განსხვავებით, აფხაზეთი დიდწილად გადაურჩა მონღოლთა და ტიმურიდების დამანგრეველ შემოსევებს, რამაც შეაჩერა „ოქროს ხანა“. თუმცა, მე-15 საუკუნის ბოლოს სამეფო დაიშალა რამდენიმე დამოუკიდებელ ან ნახევრად დამოუკიდებელ ერთეულებად. ამ დამოუკიდებელ ერთეულთაგან აფხაზეთის სამთავრო წარმოიშვა. აფხაზი თავადები ხშირ შეტაკებებს აწარმოებდნენ თავიანთ ნომინალურ სუზერენელებთან, მეგრელ მმართველებთან. ამ კონფლიქტებმა გამოიწვია მერყევი საზღვრები ორ სამთავროს შორის. მომდევნო საუკუნეებში აფხაზმა თავადაზნაურობამ მოიპოვა უპირატესობა და გააფართოვა თავისი ტერიტორია, საბოლოოდ მიაღწია მდინარე ენგურამდე.
