აფხაზეთის დოკუმენტირებული ისტორია ფორმირებას იწყებს ჩვენს წელთაღრიცხვამდე VI-V საუკუნეებში, რაც აღინიშნა ბერძენი კოლონისტების ჩასვლით აღმოსავლეთ შავი ზღვის სანაპიროზე. ამ მილეზიელმა ბერძნებმა დააარსეს აყვავებული საზღვაო კოლონიები, დიოსკურია (შესაძლოა თანამედროვე სოხუმის წინამორბედი) წარმოიშვა, როგორც გადამწყვეტი ცენტრი სხვადასხვა ადგილობრივ ტომებთან ვაჭრობისთვის. თუმცა, ზოგიერთი წყარო ვარაუდობს, რომ ეს ვაჭრობა ყოველთვის არ იყო მაღლა, რაც მიანიშნებს მონების ვაჭრობის არსებობაზე.
რეგიონი გამოირჩეოდა შესანიშნავი ეთნიკური და ენობრივი მრავალფეროვნებით. ცნობილმა კლასიკურმა ავტორებმა, როგორიცაა ჰეროდოტე, სტრაბონი და პლინიუს უფროსი, ყველამ დააფიქსირა დიოსკურიაში და სხვა სანაპირო ქალაქებში სალაპარაკო ენების სიმრავლე. უსწორმასწორო მთიანმა რელიეფმა მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა სხვადასხვა თემების იზოლირებით, ხელი შეუწყო მრავალი განსხვავებული ენისა და დიალექტის განვითარებას. ეს ხდის ამ ხალხის ზუსტი ეთნიკური წარმომავლობისა და ადგილმდებარეობის დადგენას ისტორიკოსებისთვის რთულ ამოცანად. ყველაზე მცოდნე თანამედროვე მეცნიერებიც კი იბრძვიან გაშიფრონ დამაბნეველი სახელები და კლასიკური წყაროებით მოწოდებული შეზღუდული ინფორმაცია რეგიონის ინტერიერისა და მისი მოსახლეობის შესახებ. გარდა ამისა, ზოგიერთი უძველესი ეთნიკური აღნიშვნა შეიძლება ყოფილიყო კოლექტიური ტერმინები, რომლებიც მოიცავდა სხვადასხვა ჯგუფს. გარდა ამისა, რეგიონი, სავარაუდოდ, მოწმე იყო მოსახლეობის მნიშვნელოვანი გადაადგილების ისტორიის მანძილზე.
მეცნიერები აგრძელებენ კამათს ამ უძველესი ხალხების ვინაობაზე. ზოგიერთი თვლის, რომ პლინიუს უფროსის მიერ ჩვენი წელთაღრიცხვით I საუკუნეში „აფსილებზე“ მოხსენიება და ახ. წ. II საუკუნეში არიანეს მიერ „აბასგოების“ ხსენება შეიძლება იყოს ადრეული მითითება აფხაზებისა და აბაზების წინაპრებზე, პოტენციურ ენობრივ კავშირებზე დაყრდნობით. თუმცა, სხვები ვარაუდობენ, რომ ეს ტერმინები შეიძლება ეხებოდეს პროტოქართველურ (ქართულ) ტომობრივ ჯგუფებს. კლასიკურ ტექსტებში მოხსენიებული სხვა დამაინტრიგებელი ჯგუფების ვინაობა და წარმომავლობა, როგორიცაა ჰენიოჩი და სანიგა, კიდევ უფრო ღია რჩება დებატებისთვის. სამწუხაროდ, არქეოლოგიური აღმოჩენები ყოველთვის არ აძლევდა მკაფიო კავშირს აღმოჩენილ მატერიალურ კულტურასა და ამ უძველესი ნაწერებიდან იდუმალ სახელებს შორის. საბოლოო მტკიცებულებების ეს ნაკლებობა ხელს უწყობს მიმდინარე სამეცნიერო დისკუსიებს და ბევრ კითხვას პასუხგაუცემელს ტოვებს.
ხედვა სხვა ობიექტივიდან:
ქართული მატიანე გვთავაზობს კონტრასტულ პერსპექტივას, ლეგენდაში გაჟღენთილი. ისინი ამტკიცებენ, რომ ეგროსები, არიანე-ქართლიდან წარმოშობილი ნოეს შვილიშვილის ეგროსის შთამომავლები, იყვნენ არა მხოლოდ აფხაზეთის, არამედ მთელი დასავლეთ საქართველოს პირველი მკვიდრნი. ეს ლეგენდარული ისტორია იძლევა უნიკალურ კულტურულ თვალსაზრისს, მაგრამ მოკლებულია არქეოლოგიური და ტექსტური მტკიცებულებების ისტორიულ სიმკაცრეს.
