შავი ზღვის აღმოსავლეთ სანაპიროები მძლავრი სამეფოს - კოლხეთის - დაიბადა დაახლოებით ძვ.წ. ეს ადრეული ქართული სახელმწიფო წარმოიშვა ძირითადი ტომობრივი გაერთიანებიდან, რომელიც აყვავდა დასავლეთ საქართველოში. კლასიკური ავტორების უმრავლესობის აზრით, კოლხეთი გადაჭიმული იყო პონტოს საზღვრებიდან (დღევანდელი ჩრდილო-აღმოსავლეთ თურქეთი) მდინარე კორაქსამდე, რომელსაც ზოგიერთი აიგივებს აფხაზეთის თანამედროვე მდინარე ბზიბთან.
კოლხეთი მარტო არ იყო. მის აღმოსავლეთით მდებარეობდა კიდევ ერთი მზარდი ქართული სახელმწიფო - იბერია. მაშინ, როცა აფხაზეთის წერილობითი ისტორია ჭეშმარიტად ბერძნების მოსვლით იწყება, კოლხეთის ისტორია ამ შემოდინებას წინ უსწრებს.
ბერძნული კოლონიზაცია: ვაჭრობისა და ტრანსფორმაციის კატალიზატორი
ძვ.წ. VI-V საუკუნეებში აქტიურობა იმატა, როცა კოლხეთის სანაპიროზე მეწარმე მილეზიელი ბერძნები ჩავიდნენ. რეგიონის პოტენციალით გამოყვანილმა მათ შექმნეს აყვავებული საზღვაო კოლონიები. დიოსკურია, მითიური ტყუპების კასტორისა და პოლუქსის (დიოსკურიების) სახელის მიხედვით, წარმოიშვა, როგორც გადამწყვეტი ცენტრი მრავალფეროვან ადგილობრივ ტომებთან ვაჭრობისთვის. ისტორიკოსები თვლიან, რომ ეს ცნობილი ქალაქი საბოლოოდ გადაიქცა თანამედროვე სოხუმში, აფხაზეთის დედაქალაქად.
სხვა ცნობილი ბერძნული კოლონიები იყო გიენოსი, ტრიგლიტი და მოგვიანებით პიტიუსი. ეს დასახლებები, სავარაუდოდ, შეესაბამებოდა დღევანდელ ზღვისპირა ქალაქებს, შესაბამისად, ოჩამჩირეს, გაგრასა და პიცუნდას. ამ კოლონიებმა არა მხოლოდ ხელი შეუწყო ვაჭრობას, არამედ ბერძნული კულტურა და ენა შემოიტანა რეგიონში, რამაც შექმნა გავლენის ძლიერი დნობის ქვაბი.
ენებისა და ხალხების გობელენი
კოლხეთის ერთ-ერთი ყველაზე თვალსაჩინო თვისება იყო მისი ეთნიკური და ენობრივი მრავალფეროვნება. ცნობილი კლასიკური მწერლები, როგორებიც არიან ჰეროდოტე, სტრაბონი და პლინიუს უფროსი, ყველა გაოცებული იყო დიოსკურიაში და სხვა სანაპირო ქალაქებში მოლაპარაკე ენების სიმრავლით. ამ ფენომენში მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა რეგიონის უხეში რელიეფი. შთამბეჭდავი მთები იზოლირებულ იქნა სხვადასხვა თემები, ხელი შეუწყო მრავალი განსხვავებული ენისა და დიალექტის განვითარებას. ეს ხდის ამ ხალხის ზუსტი ეთნიკური წარმომავლობისა და ადგილმდებარეობის დადგენას ისტორიკოსებისთვის რთულ ამოცანად.
უძველესი სახელების ენიგმა
ყველაზე მცოდნე თანამედროვე მეცნიერებიც კი იბრძვიან გაუშიფრული სახელებისა და კლასიკური წყაროებით მოწოდებული შეზღუდული ინფორმაციის გაშიფვრაში რეგიონის ინტერიერისა და მისი მოსახლეობის შესახებ. გარდა ამისა, ზოგიერთი უძველესი ეთნიკური აღნიშვნა შეიძლება ყოფილიყო კოლექტიური ტერმინები, რომლებიც მოიცავდა სხვადასხვა ჯგუფს. გარდა ამისა, რეგიონში, სავარაუდოდ, მოხდა მოსახლეობის მნიშვნელოვანი გადაადგილება ისტორიის მანძილზე, რაც კიდევ უფრო ართულებს სურათს.
ამ უძველესი ხალხების იდენტიფიცირება დებატების თემად რჩება. ზოგიერთი მკვლევარი თვლის, რომ პლინიუს უფროსის მიერ ჩვენი წელთაღრიცხვით I საუკუნეში „აფსილებზე“ მოხსენიება და ახ. წ. II საუკუნეში არიანეს მიერ „აბასგოების“ ხსენება შეიძლება იყოს ადრეული ცნობები აფხაზებისა და აბაზების წინაპრებზე, შესაბამისად. ეს თეორია ეფუძნება პოტენციურ ენობრივ კავშირებს. თუმცა, სხვები ვარაუდობენ, რომ ეს ტერმინები შეიძლება ეხებოდეს პროტოქართველურ (ქართულ) ტომობრივ ჯგუფებს. კლასიკურ ტექსტებში მოხსენიებული სხვა დამაინტრიგებელი ჯგუფების ვინაობა და წარმომავლობა, როგორიცაა ჰენიოჩი და სანიგა, კიდევ უფრო ღია რჩება დებატებისთვის.
არქეოლოგიური აღმოჩენები ყოველთვის არ აძლევდა ნათელ კავშირს აღმოჩენილ მატერიალურ კულტურასა და ამ უძველესი ნაწერების იდუმალ სახელებს შორის. საბოლოო მტკიცებულებების ეს ნაკლებობა ხელს უწყობს მიმდინარე სამეცნიერო დისკუსიებს და ბევრ კითხვას პასუხგაუცემელს ტოვებს.
კოლხეთის აღზევებამ გადამწყვეტი თავი მოახდინა საქართველოს ისტორიაში. ეს იყო ცივილიზაციის აკვანი, ვაჭრობის ცენტრი და სხვადასხვა კულტურებით ჩამოყალიბებული მიწა. შემდეგი სექციები უფრო ღრმად შეისწავლის კოლხეთის სოციალურ და პოლიტიკურ სტრუქტურებს, მის ურთიერთქმედებას მეზობელ ძალებთან და მის საბოლოო მემკვიდრეობას.
